Carnaval 2025

Carnaval is een feestelijke feestdag dat wereldwijd op diverse manieren gevierd wordt. Van oorsprong was Carnaval een Katholiek feest dat drie dagen duurde: van zondag tot en met dinsdag. Vandaag de dag starten de feesten vaak al op vrijdag en is de religieuze inslag bij veel Carnavalsvierders naar de achtergrond gedreven.

De naam carnaval

De naam Carnaval komt uit het Latijn en staat (met de benaming Carne Vale) voor afscheid van het vlees. Carnaval is van oorsprong een feestdag waar eten centraal stond. De dinsdag van Carnaval was namelijk de laatste dag voordat de mensen gingen vasten. Daarom werd op deze dag al het vet opgemaakt dat nog in een woning lag. Nog veder teruggaand in de tijd vierden de Romeinen een feest dat veel lijkt op deze inslag. Deze feestdag heet ‘het feest van de Saturnaliën’, waarbij de inhoud nagenoeg hetzelfde was en eten en drinken de rode draad vormden. Alleen de datum was anders. Het werd namelijk op de zonnewende van 21 december gevierd.

Soorten carnaval

In Nederland kent carnaval vandaag de dag twee soorten: het Rijnlands carnaval in Limburg en Oost Noord-Brabant en het Bourgondische carnaval in de rest van Noord-Brabant, Gelderland en delen van Zeeuws-Vlaanderen. De insteek van het Bourgondische carnaval ligt bij kostuums, eten en het belachelijk maken van elkaar. Het verschil met het Rijnlands carnaval ontstond door de armoede die nog lange tijd was in deze regio. De kostuums zijn in tegenstelling tot die van de feestvierders in Rijnland dan ook eenvoudiger te noemen. Een belangrijke kenmerk van de Bourgondische variant van carnaval is dat de plaatsnamen veranderen. Den Bosch heet bijvoorbeeld Oeteldonk, Breda heet Kielegat en Bergen op Zoom Krabbengat.

De insteek van het Rijnlands carnaval kent drie bekende kleuren: geel, groen en rood en bevat heel wat tradities die nog uit de Duitse variant van carnaval herleid kunnen worden. Daarnaast staat het Rijnlandse carnaval bekend om de fanatieke carnavalsverenigingen. Het Rijnlands Carnaval kenmerkt zich door elke vereniging die een eigen Prins en Raad van Elf heeft, maar ook zijn eigen praalwagen voor de optocht maakt en eigen feesten organiseren. Daarnaast worden kostuums zeer serieus genomen en wordt daar veel tijd, geld en aandacht aan besteed voorafgaand aan de carnaval. Naast de kostuums wordt de outfit afgemaakt met schmnink. Dit is een erg belangrijk onderdeel in het Rijnlands carnaval. Voorafgaand aan carnaval vinden er al diverse Carnavalsbals plaats, waar al flink gefeest wordt voorafgaand aan de carnaval.

Naast de vele verschillen tussen het Bourgonisch en het Rijnlands carnaval, zijn er ook een hele hoop overeenkomsten. Denkende aan 11 november, de sleuteloverdracht, carnavalsoptochten, een prins en gevolg, dialecten en verschillende dweilorkesten die flink aanwezig zijn gedurende de dagen.

Wanneer is carnaval?

Carnaval begint in Nederland eigenlijk al op 11 november in het jaar voorafgaand aan carnaval. 11 is het gekke getal. Van oudsher is het een nummer dat gelinkt is aan dwazen en narren. Elf heeft een grote connectie met carnaval. Niet alleen is de 11e van de 11e de officiële aftrap voor Carnaval, het komt ook terug in de Raad van Elf, de start van activiteiten rond carnaval die 11 minuten over het hele of half uur beginnen en jubilea die om de elf jaar plaatsvinden.

Op de “11e van de 11e” wordt dan ook de officiële aftrap voor het feest gegeven. Op 11 november wordt de raad van 11 gekozen en wordt Prins Carnaval gekozen en gekroond. Prins Carnaval is een ceremoniemeester die in de periode voor carnaval een belangrijke rol inneemt in een stad of dorp of carnavalsvereniging. Vaak wordt er een markant persoon gekozen die in het verleden ook actief is geweest in het lokale carnaval. Elke plaats of vereniging kiest zijn eigen prins. Tot aan de bekendmaking is dit het grootste geheim van de regio. Elke Prins wordt ondersteund door de Raad van Elf. Naast de Raad zijn er rollen weggelegd voor een Prinses, Hofnar, Minister, Adjudanten, Hofdames of een Page. In Limburg wordt er jaarlijks een nieuwe prins gekozen, in het Bourgondische carnaval kan het zijn dat een prins meerdere jaren de taak vervuld.

Plechtigheden

Voorafgaand aan carnaval zijn er vaak vele officiële plechtigheden, zoals de sleuteloverdracht. Dit is een officiële plechtigheid waarbij het bestuur van een stad Prins Carnaval de sleutel van de stad overhandigd. Dit kan een grote houten sleutel zijn of een ander sleuteltje. Het gaat vandaag de dag vooral om de symbolische waarde. De sleuteloverdracht vindt vaak op zaterdag of zondag voor carnaval plaats. Op rituele wijze krijgen zij de macht over de regio waar zij prins van zijn. Het is het startschot om met hun onderdanen (de carnavalsvierders) te feesten in hun narrenrijk. In de drie dagen van carnaval feesten zij uitgedost in kostuums door de straten en in de cafés van het dorp. Het centrum is ondergedompeld in een feeststemming die gemaskeerd wordt door maskers, serpentines en carnavalsdeuntjes. Het kostuum van de prins kan overigens variëren per stad, maar wordt bovenal gekenmerkt door de fazantenveren bovenop zijn hoed.

Carnavalsoptochten

Op één van de drie dagen vindt er een grote optocht plaats, waarin alle carnavalsvereniging met hun wagens kunnen laten zien waar ze het afgelopen jaar aan gewerkt hebben. Dit wordt ook wel als de zegetocht van de Prins gezien. Na carnaval wordt de sleutel ook weer teruggebracht. Soms is dit op dinsdagavond om 23:11 uur. Soms is dit op Aswoensdag. De dag waarop het dagelijks leven weer zijn intrede doet en de carnavalsvierders de resten van carnaval opruimen en terugkijken op een mooi feestweekend.

Het feest is door de jaren heen flink veranderd. De Middeleeuwse vieringen van Carnaval ontstonden in Italië bij het Venetiaanse Carnaval, waar het Carnavale met haar optocht en gemaskerd bal jaarlijks veel publiek trok. Van daaruit verspreide het feest uit over de rest van Europa. Via Spanje en Frankrijk kwam he in Nederland terecht. Voor aanvang van de vastentijd werd er nog een keer flink feest gevierd. Vastentijd staat voor de veertig dagen voor Pasen. Van oudsher aten Christenen in deze periode geen vlees meer en was carnaval het moment om afscheid te nemen van dit luxe goed.

Tradities zoals de machtsoverdracht via de sleuteloverdracht, het verkleden en manier van feestvieren blijven al eeuwenoud in stand. Van oudsher was de sleuteloverdracht het moment waarop de sociale orde werd omgedraaid. De arme bevolking kwam dan aan de macht en mocht de draak steken met de adel van die regio. Vandaag de dag wordt dit via tonproaten in het Bourgondische carnaval en via buutereednen in het Rijnlandse carnaval nog jaarlijks gedaan door sprekers die op dat moment de draak steken met het hedendaagse bestuur.