Wanneer de IJsheiligen voorbij zijn, kunnen de eenjarige bloemen en planten de tuin in. Buiten kan alles weer in orde gemaakt worden, want de grootste kans op vorst is voorbij. De nachtvorst is funest voor zaailingen en eenjarig goed, en de IJsheiligen sluiten de koudste periode van het jaar af, en geven aan dat de temperatuur omhoog gaat. IJsheiligen is een periode van drie tot vijf dagen, waarin gedenk-, naam- en feestdagen van Heiligen uit de christelijke kerk vallen. De periode loopt van 11 tot en met 15 mei. En op iedere dag van die periode staat een heilige centraal.

De heiligen op een rijtje

Vooral in Europa zijn er genoeg bewijzen te vinden van de diepe indruk die de heiligen hebben achtergelaten. Dorpen, straten, scholen, kerken en sportverenigingen dragen nog hun namen.

• Mamertus van Vienne
• Pancratius van Rome
• Servatius van Maastricht
• Bonifatius van Tarsus
• Sophia van Rome

Omdat in de nodige landen het getal drie een heilig getal is, wordt soms Mamertus niet meegerekend, en in andere landen hoort Bonifatius er weer niet bij. Vooral in het oosten van Europa is men bekend met Sophia van Rome. Het ligt er dus maar net aan waar iemand woont, en wie er herdacht wordt.

IJsheiligen en de kou

De mannen die heilig verklaard werden, hebben niets te maken met vorst of de gedragingen van het weer. Zowel sterf- als feestdagen zijn aaneengesloten en zijn ondertussen een mijlpaal in de samenleving geworden. De IJsheiligen zijn ooit heilig verklaard omdat ze ieder hun eigen strijd hebben geleverd voor het christendom. De Romeinen hebben vele christen vervolgd en omgebracht, vanwege een andere geloofsovertuiging.

Een bewogen geschiedenis

Niet alleen tussen de vele volkeren, maar ook tussen de kerken onderling is er veel strijd gevoerd. De namen van veel slachtoffers zijn terug te vinden in de wereld om ons heen. Of het nu gaat om de Sint Bonifatius basiliek, of de Sint Servatius kerk of straat, de bewogen geschiedenis van alle IJsheiligen heeft er voor gezorgd dat ze nog steeds worden herdacht, en hun namen nog worden gebruikt. Maar de IJsheiligen geven met zijn allen aan dat de koude periode is afgesloten, en er beter weer op komst is.

IJsheiligen en hun oorsprong

Wie schuilt er achter de naam?

Mamertus van Vienne, leefde in Vienne in Frankrijk, en was tevens Aartsbisschop van Vienne. Mamertus is een heilige in de christelijke kerk, en maakt deel uit van de groep IJsheiligen. En hij is de beschermheilige van de herders en de brandweer. Mamertus is overleden op 11 mei in het jaar 475, en hij is de grondlegger van de Kruisprocessie, die nu nog steeds bestaat, en nog in veel landen wordt gehouden.

Pancratius van Rome is een aan wrede marteldood gestorven. De Romeinen hebben hem op een brute wijze omgebracht, omdat hij niet aan de Romeinse goden wilde offeren. Zijn sterfdag was op 12 mei in het jaar 304. De stoffelijke resten van Pancratius werden geborgen en begraven, en de Sint Pancratiusbasiliek is over deze stoffelijke resten van Pancratius heen gebouwd, en is nog steeds in Rome te bezichtigen. Zijn naam wordt nog steeds gebruikt voor kerken, scholen en sportverenigingen.

Servatius van Maastricht was een fanatiek tegenhanger van het Arianisme, en stond aan de kant van de Trinitariërs. Er zijn veel verhalen en vertellingen over Servatius te vinden. Zijn geboorte en sterfdag zijn helaas onbekend, maar geschat wordt dat hij rond de 4e en de 5e eeuw heeft geleefd. Zijn naamdag is in ieder geval op 13 mei. Servatius is de eerste historisch verifieerbare bisschop van Nederland. Servatius van Maastricht is daarom ook de beschermheilige van Maastricht.

Bonifatius van Tarsus heeft niets te maken met de Bonifatius die in een hele andere tijd in Dokkum werd omgebracht. Bonifatius van Tarsus is op 14 mei geboren in Rome, en dit is ook zijn naamdag. En ook hij is omgebracht door de Romeinen, tijdens de christenvervolgingen. Sinds 1969 is het niet meer verplicht om hem te vereren, maar nog steeds hoort hij in het rijtje van de IJsheiligen. Zijn stoffelijk overschot ligt in Rome in de basiliek van Santi Bonifacio e Alesso.

Sophia van Rome is in het jaar 304 overleden, ook ten gevolge van de christenvervolging. Het stoffelijk overschot van Sophia ligt voor een deel in Rome in de basiliek van San Martino ai Monti. En een ander deel van haar ligt in de abdij van Eschau. Sophie heet ook wel koude Sophie omdat zij de enige beschermheilige is tegen de nachtvorst. Vooral in Duitsland wordt haar naamdag gebruikt om de planten buiten te zetten, en de bloembakken aan de gevel te hangen. Het is Duitse spreekwoord luidt daarom ook; Pflanze ni vor der Kalte Sophie. Sophie is een bekende heilige, en vooral in de oosterse kerken.

Er zijn natuurlijk uitzonderingen

Naamdagen en weersinvloeden

De namen en de dagen van de IJsheiligen liggen vast en zijn praktisch onveranderlijk. Maar per locatie verschilt het of de bepaalde heiligen uit het rijtje wel of niet worden meegerekend. Landen, mensen en gewoontes verschillen, en zo is dat ook tijdens de periode van de IJsheiligen waarneembaar. In Hongarije is de laatste ijsheilige op 25 mei. Voor de Hongaarse mensen is die dag belangrijk want, bij regenachtig weer verwacht men zure wijn. En wanneer het helder weer is en de zon schijnt, op is de kans groot dat de wijn dat jaar zoet wordt. Zo blijkt dus dat er heel wat gewicht aan deze dagen in mei wordt gegeven.

Vele spreuken

Het grappige aan de vele spreuken is dat hoe eenvoudig ze ook zijn, er altijd een kern van waarheid in verscholen zit. Voor Servaas geen zomer, en na Servaas geen winter, of het kan vriezen tot in mei, tot de IJsheiligen zijn voorbij, zijn voorbeelden van de ontelbare spreuken die er te vinden zijn.

De bloemen kunnen weer naar buiten

Meteorologie in mei

Warme periodes in februari en maart brengen mensen al in voorjaarsstemming, terwijl dan de winter nog niet voorbij is. Het is heerlijk om in februari wanneer de zon fel schijnt in een T-shirt buiten te lopen. De eerste zonnestralen na de winter maken nog geen zomer, dus het blijft dan nog even oppassen geblazen, zowel voor de mens zelf, als voor bloemen en planten. De nachtvorst is dan nog niet voorbij, ook al zijn er tien dagen achter elkaar mooi weer in februari of maart. April en zijn eigen wil hebben ook niet veel goeds in petto voor nieuw zaaigoed wat de tuin in moet. Geduld is daarom een schone zaak, want de IJsheiligen komen vanzelf.

De kern

Het is een feit dat jonge planten, bloemen en bloesems niet tegen nachtvorst kunnen. Daarom werden er op veel plaatsen ook wel vuren gestookt om de nieuwe knoppen te beschermen tegen de nachtvorst. In landen met seizoenen is het altijd een strijd tegen of met de elementen om dingen goed te laten groeien en bloeien. De periode van de IJsheiligen is daarom een belangrijke periode, die ieder jaar weer terugkomt, waarin de koude periode weer wordt afgesloten. Of iemand nu christelijk is of niet, iedereen weet van de IJsheiligen, en hoe belangrijk ze zijn.