Dag van de arbeid 2024

De dag van de arbeid is een feestdag van zowel de communistische als de socialistische arbeidsbeweging en vindt ieder jaar plaats op 1 mei. Op deze dag wordt de strijd van de vakbonden om een kortere werkdag van acht uur ingevoerd te krijgen, herdacht. Het was de dag om verandering te brengen in de bestaande arbeidswetten voor een betere regelgeving voor de hard werkende arbeidslieden.

Wat is de dag van de arbeid?

De dag van de arbeid wordt wereldwijd gevierd en begon met de zogeheten vakbonden die jaren geleden demonstreerde voor betere arbeidsomstandigheden van arbeiders. Op deze dag worden politieke bijeenkomsten georganiseerd en het is een dag van strijd en waardigheid van de arbeidersklasse, die vooral vroeger sterk ondergewaardeerd was. De dag van de arbeid is vandaag de dag nog steeds een dag waarop de strijd wordt aangegaan met ongelijkheid en waarbij de hoop heerst op een rechtvaardige samenleving. Vroeger vierde men op 1 mei het lentefeest, wat later pas bekend werd als “Dag van de Arbeid”. Het ging om de invoering van de werkdag van acht uur. Iets wat nu heel normaal lijkt, maar vroeger helemaal niet zo vanzelfsprekend was.

Het ontstaan en de geschiedenis

De dag van de arbeid vindt zijn begin met de Britse ondernemer Robert Owen in 1817. Hij pleitte voor een werkdag van acht uur in fabrieken en werkplaatsen, wat pas op 1 mei 1846 in Boston werd ingevoerd. Volgens Owen zou een goede organisatie van de arbeid uiteindelijk bij iedereen voor meer rijkdom zorgen. In 1865 werd in Melbourne, Australië de eerste overeenkomst gemaakt tussen werkgevers en werknemers, waarbij de werkdag gelimiteerd werd tot een maximum van acht uur.

Vakbonden in de Verenigde Staten streden keihard om een kortere werkdag van maar liefst acht uur ingevoerd te krijgen. Aangezien 1 mei de dag was dat ieder jaar een vernieuwing van de arbeidscontracten plaatsvond, was er geen betere dag voor de vakbonden om hun strijdlust te tonen. Dit ging dan ook niet altijd goed en in 1886 liep het uit de hand. Door politiegeweld vielen er in Chicago vier doden. De opstand liep uit de hand toen de demonstranten een bom gooiden naar de aanwezige politie, die vervolgens begon te schieten op het publiek. Er vielen tientallen slachtoffers, waaronder vier doden. Het ongeval werd de Haymarket-affaire genoemd. Door dit incident werd 1 mei al helemaal de dag om te demonstreren voor betere arbeidsomstandigheden.

De Verenigde Staten nam in 1884 een wet aan met het voorstel om vanaf 1 mei 1886 nog maar acht uur te werken, ook al was in deze tijd in Amerika 1 mei nog de nationale Moving Day, waarbij arbeidscontracten wel of niet werden vernieuwd en veel arbeiders op zoek gingen naar een andere woonruimte. In 1888 besloot de Amerikaanse vakbondsfederatie, American Federation of Labor, om voortaan jaarlijks op 1 mei te demonstreren om de invoering van een acht uur durende werkdag te steunen. De Amerikaanse Dag van de Arbeid werd de eerste maandag van september, om te voorkomen dat 1 mei als herdenking van de Haymarket voor een opstand zou zorgen.

In juli 1889 werd in Parijs besloten voortaan ook in Europa de straten op te gaan op 1 mei in de strijd voor een kortere werkdag. Met de 1 meiviering wilde men het doel bereiken de strijd voor de achturige werkdag te versterken en hiermee was de internationale dag van de arbeid geboren.

De dag van de arbeid in Nederland

In de meeste landen van de Europese Unie is 1 mei een officiële vrije dag. Dit is onder andere in België, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Hongarije, Italië, Polen, Portugal, Spanje, Tsjechië en Zweden. Echter, in Denemarken, Ierland en Nederland wordt niet meegedaan aan de officiële vrije dag en wordt het vieren van de Dag van de Arbeid enkel mentaal in stand gehouden. Het is in Nederland dan wel geen officiële vrije dag, maar er worden wel bijeenkomsten gehouden door de toenmalige SDAP (de Sociaal Democratische Arbeiderspartij) en de CPN (de Communistische Partij van Nederland) waar mensen zich bij aan kunnen sluiten.

Dit was zeker niet altijd zo. Al in 1890 werd er in Nederland meegedaan, al was het wel met een aarzeling. Het Rotterdamsch Dagblad schreef over een bijeenkomst in het “socialistenlokaal Walhalla” in Den Haag op 3 mei 1890. De straat vulde zich met een talrijke menigte, maar tegen het eind van de ochtend liep de bijeenkomst af, doordat de politie de straat ontruimde en aan beide zijden afsloot. Het ging hier om zestig polderwerkers in Maarssen die een dag vrij wilden, wat volgens het dagblad niet door zou gaan.

Het hield hier niet bij op en na de bijeenkomst in 1890 begonnen vooral de socialisten van de SDAP, de voorloper van de PvdA, mee te doen met het fenomeen van de feestdag van de arbeiders. Enorme parades ontstonden die bestonden uit mensen die waren opgetrommeld uit het hele land om naar Amsterdam te komen. Het was echter geen heftig gevecht tussen arbeiders en hun fabrieksbazen in Nederland, wat in de meeste andere landen wel het geval was. De Dag van de Arbeid werd om dit feit misschien nooit een échte vrije dag, ook al hielden in de jaren 80 de communisten nog wel ieder jaar een bijeenkomst op de Dam in Amsterdam. Dit bloedde door de jaren heen dood en uiteindelijk is 1 mei in Nederland niets meer dan een gewone (werk)dag.

De dag van de arbeid buiten Nederland

Vanaf 1890 werd de 1 meiviering in Europa gehouden, zoals gezegd om de strijd voor de achturige werkdag te steunen. In de communistische landen in Oost-Europa werd 1 mei gevierd met een optocht, waarbij zowel de arbeiders als de soldaten mee konden lopen. De regering van Hitler stelde zelfs wettelijk vast dat deze dag, “de Feestdag van de Nationale Arbeid”, een betaalde feestdag zou worden. Dit had echter een onderliggend motief, omdat Hitler de vakbondsleiders die naar Berlijn waren gekomen voor de optocht, gevangen liet nemen en ze op transport naar de concentratiekampen stuurde. Desondanks is 1 mei nog altijd een officiële feestdag in Duitsland. Dit gaat wel vaak gepaard met rellen tussen extreem linkse partijen en de politie in grote Duitse steden, zoals Berlijn en Hamburg.

Na verloop van tijd werd demonstreren voor een kortere werkdag niet meer essentieel en 1 mei werd benoemd tot nationale feestdag om te vieren dat dit doel bereikt was. Niet alle landen vieren deze verandering in de arbeiderswereld op dezelfde dag. Zo vieren de Amerikanen en Canadezen Labor Day in september. Veel landen in Europa houden 1 mei wel aan als Dag van de Arbeid. In Rusland en veel andere voormalige communistische Sovjetrepublieken wordt deze dag gevierd met massale parades. Alleen Nederland laat deze feestdag voor arbeiders in het verleden.

In België wordt de Dag van de Arbeid nog steeds gevierd met een vrije dag. Echter, ook hier is het geen groot arbeidsfeest meer waar achter de fanfare met rode vlaggen duizenden arbeiders een optocht voeren. Vroeger waren er praalwagens waar jeugdbewegingen, turnverenigingen, vrouwenorganisaties en nog allerlei andere socialistische bewegingen aan mee deden. De traditie is tot op de dag van vandaag blijven bestaan, maar de strijdlust is weg. Optochten worden korter en de leeftijd van de deelnemers wordt steeds hoger. Uiteindelijk blijft het idee achter de internationale verbondenheid bestaan, ook als de vorm waarin deze gevierd wordt langzaam verandert.