Wintertijd 2024

In de Europese Unie is de afspraak gemaakt dat de klok op de laatste zondag van maart één uur vooruit gaat (zomertijd) en op de laatste zondag van oktober één uur achteruit (wintertijd). We volgen de zomertijd gedurende een langere periode per jaar, namelijk zeven maanden. Toch is niet de zomertijd maar de wintertijd onze normale, oorspronkelijke tijd. De wintertijd duurt vijf maanden.

Mensen hebben allerlei ezelsbruggetjes bedacht om zich aan te passen aan deze tweejaarlijkse verschuivingen, bijvoorbeeld: “korte broeken, korter slapen” (zomertijd) en “lange broeken, langer slapen” (wintertijd).

Permanente zomertijd of wintertijd?

De Europese Commissie wil af van deze omschakeling tussen winter- en zomertijd. Het Europese Parlement gaat akkoord met de afschaffing en wil dit in 2021 doorvoeren. De EU-landen kunnen en mogen zelf beslissen of ze kiezen voor een permanente zomertijd of een permanente wintertijd.

Wat kiest Nederland?

Kiezen Nederlanders voor een permanente zomertijd of een permanente wintertijd? Vraag het aan de mensen op straat en je krijgt waarschijnlijk te horen dat de zomertijd de voorkeur heeft. En dat is niet zo vreemd. We associëren de zomertijd met de zon en lange zomeravonden op een fijn terrasje met een biertje of een glaasje rosé binnen handbereik. Vraag het aan deskundigen en je hoort een ander geluid. De wintertijd is gunstiger voor onze nachtrust en onze gezondheid.

Veel mensen (zelfs politici) maken de fout dat avondmensen goed zouden gedijen bij de permanente zomertijd. Een groot nadeel van de zomertijd in de wintermaanden is dat het dan ´s ochtends pas later licht wordt. De werkdag begint voor veel mensen op een vrij vroeg tijdstip en ze moeten dan in het pikdonker hun warme bed uit terwijl het eigenlijk, voor hun gevoel, nog nacht is. Bedenk dat de keuze voor zomertijd in de winter simpelweg wil zeggen dat we dan vier lange maanden per jaar de zon pas ná half negen ´s ochtends zien opgaan. In hartje winter (kortste dag: 21 december) zou het pas om kwart voor tien ´s ochtends licht worden. Hoe vreemd zou dat zijn? Over licht gesproken. In de avond hebben we dan inderdaad een uur langer licht maar dat zal tot gevolg hebben dat we later willen gaan slapen. Avondmensen vooral. Maar die moeten dan dus wél de volgende ochtend “midden in de nacht” opstaan. Het negatieve gevolg ligt voor de hand. Er zal een enorm slaaptekort ontstaan bij deze mensen. Het belang van slaap mag niet onderschat worden. Een goede nachtrust is belangrijk voor ons geheugen en immuunsysteem. Verstoorde slaap resulteert in een afnemend concentratievermogen. Door slaapgebrek kunnen depressies toenemen. Een gezond dag- en nachtritme blijkt essentieel te zijn.

Een belangrijk bijkomend voordeel van het winteruur is dat er minder verkeersongevallen plaatsvinden in de ochtend. Dit komt omdat het vroeger licht wordt en het zicht dus beter is. Vastgesteld is dat er na de jaarlijkse omschakeling naar de zomertijd steeds een tijdelijke stijging is van verkeersongelukken in de ochtendspits: mensen moeten eerder hun bed uit, het is nog donker en hun bioritme is verstoord.

Wat heeft onze biologische klok hiermee te maken?

Iedereen heeft een biologische klok. Die klok bevindt zich in onze hersenen en is niet meer dan een groepje cellen. Als je weleens een verre vliegreis hebt gemaakt, heb je ondervonden dat je die klok ook inderdaad hebt. Een jetlag veroorzaakt vermoeidheid, hongergevoelens op vreemde tijdstippen en gebrekkig welbevinden in het algemeen. Wat is er dan precies aan de hand met je bioklok? Op de plaats van bestemming is je slaap- en waakritme uit fase met de licht-donker cyclus.

Onder normale omstandigheden zorgt onze biologische klok voor het goed functioneren van onze fysiologie, onze stofwisseling en ons slaap- en waakritme. De bioklok loopt alleen niet precies 24 uur. Bij de één tikt de klok sneller dan bij de ander. Bij veel mensen kan dat oplopen tot 25 uur. De biologische klok moet iedere dag bijgesteld worden en dat doen we door middel van ochtendlicht. Bedenk dat er ochtend- en avondmensen bestaan. Van nature staan ochtendmensen gemakkelijk vroeg op en gaan op tijd naar bed. Avondmensen gaan later slapen en worden doordeweeks gedwongen op te staan door de wekker terwijl hun lichaam daar van nature nog niet klaar voor is. Het wordt ook wel een “sociale jetlag” genoemd. Met andere woorden: avondmensen leven uit fase met hun natuurlijke bioklok. Wie uit fase leeft met zijn of haar biologische klok heeft een verhoogd risico op aandoeningen als diabetes type 2, hart- en vaatziekten en metabole aandoeningen. Dit is gebleken uit wetenschappelijk onderzoek bij proefdieren maar ook bij mensen. Veel Europese wetenschappers zijn dan ook voor de invoering van de permanente wintertijd en tegen invoering van de permanente zomertijd.

Hebben avondmensen tijdens de normale wintertijd al last van dat moeilijke opstaan in de ochtenden, bedenk dan hoe het zal zijn als zij moeten leven met een permanente zomertijd waarbij ze iedere dag van het jaar een uur eerder moeten opstaan ten opzichte van de licht-donker cyclus. Hun biologische klok schuift niet mee met de licht-donker cyclus. Daardoor ontstaat dat enorme slaaptekort met alle consequenties van dien. De slaap die deze avondmensen door de week te kort komen, zullen ze waarschijnlijk in het weekend proberen in te halen. Deze verschuivende activiteiten ten opzichte van hun natuurlijke, interne klok zijn risicofactoren voor de ontwikkeling van, reeds genoemde, aandoeningen.

Gezien het bestaan van een bioritme zou een permanente switch naar de zomertijd funest zijn. De keuze voor een permanente wintertijd zou zeker beter zijn voor de avondmens. Het houdt in dat het in de ochtenden dan eerder licht is. Uit biologisch oogpunt is het gunstig als we gelijk na het ontwaken en opstaan licht hebben om ons heen. Zo functioneren we beter. Onze ogen zijn erg belangrijk voor onze interne bioklok. Zij zorgen dat de lichtsignalen contact maken met ons brein en dat de biologische klok niet uit de pas gaat lopen met de wisseling van dag en nacht. De eerste daguren zijn we ook gevoeliger voor licht. Meer licht in de ochtend houdt in dat we ´s nachts beter zullen slapen. Als we in de avond langer licht om ons heen hebben, zullen we meer moeite hebben met inslapen. In dit laatste geval zal ons lichaam namelijk later starten met de aanmaak van melatonine. Dit is het hormoon dat slaperigheid opwekt.

Rusland: een testcase

Rusland heeft al mogen ervaren hoe het is om te leven met een permanente zomertijd. In 2011 zijn zij gestart met een permanente zomertijd om pas na drie jaar om te schakelen naar de wintertijd. In die drie jaar tijd werd duidelijk dat het fenomeen van de sociale jetlag (de problemen die avondmensen ervaren met het moeizame, gedwongen wakker worden op de doordeweekse ochtenden en het slaaptekort) inderdaad resulteert in een verhoogd risico op het krijgen van psychische en lichamelijke aandoeningen. Na het omschakelen naar de wintertijd bleken deze problemen af te nemen en verbeterde de alledaagse leefsituatie.

Waarom is er ooit gekozen voor een zomertijd?

Als de wintertijd te prefereren is, waarom bestaat er dan een zomertijd? Een andere naam voor wintertijd is Midden-Europese Tijd (MET) of Central European Time (CET). De meeste Europese landen vallen in deze tijdzone. De zomertijd heeft als internationale naam: Daylight Saving Time (DST). In 1977 is deze zomertijd ingevoerd als reactie op de oliecrisis van 1973. Door de klok een uur vooruit te schuiven, zouden we beter en langer gebruik kunnen maken van het daglicht aan het einde van de dag. Hiermee zouden we dan minder elektrische verlichting gebruiken en kunnen bezuinigen op ons energieverbruik. In tijden van energieschaarste zou deze zomertijd uitkomst kunnen bieden. Inmiddels twijfelt men aan dat energiebesparende effect. Het blijkt niet eenvoudig te zijn om duidelijke conclusies te trekken omdat ons energieverbruik afhankelijk is van vele factoren.

Conclusie

Waarschijnlijk zal de tweejaarlijkse schakeling tussen winter- en zomertijd in 2021 afgelopen zijn. EU-lidstaten mogen zelf kiezen voor een permanente winter- of zomertijd. Er bestaan meerdere Europese landen die een voorkeur lijken te hebben voor een permanente zomertijd. Ook zijn er vele Europese deskundigen die juist aandringen op het invoeren van een permanente wintertijd. Een permanente wintertijd is gezonder voor de mens omdat we dan minder dagen per jaar in het pikdonker hoeven op te staan. Onze biologische klok heeft ochtendlicht nodig. Als we zoveel mogelijk kunnen leven met het ritme van onze natuurlijke klok, zal dat gunstiger zijn voor onze gezondheid.